- توضیحات
- لیکونکی: کاوه عزم
- کټګوري : مقالی
د تل په څیر چې د ګټو او واک ویش رانږدې شي د مرخیړي په شان په لسګونو نوي ګوندونه او ائتلافونه هم رامنځته کېږي او هر یو په خپل وار کوښښ کوی چې په ارزانه بیه ځان په یو بادار وپلوري چې په همدې لړۍ د ۱۴۰۰ کال د وري په ۵مه «د افغانستان ژغورلو حرکت» په نوم نوی ګوند د فاسدو او ازمایل شویو څیرو لکه عمر زاخیلوال او فاروق وردک له لوري جوړ شو. له هماغه پیل څخه خلکو پر دې ګوند ملنډې پیل کړې ځکه هغوي چې په میلیونونو ډالر یې د «خیالي ښوونځيو» او «ډالیو» په نوم حیف او میل کړل اوس راغلي د «افغانستان د ژغورلو» دعوا کوي.
- توضیحات
- لیکونکی: د افغانستان همبستګۍ ګوند
- کټګوري : مقالی
«لا ریپوبلیکا» (La Repubblica) په نوم ایټالوي ورځپانې د ۲۰۲۰ کال اګست میاشتې خپله وروستۍ اونیزه ګڼه د نړۍ سل اغیزمنو ښځو ته ځانګړی کړی ده چې پکې پوهاندې، اقتصادپوهې، سیاستمدارې، هنرمندانې، ټولنیزې فعالې، چاپیریال ساتنې پلویانې، لیکوالې او ورزشکارې ښځې شاملې دي. مجلې په دې اړه لیکلي: «ددې ښځو په شتون سره به ښه راتلونکی ولرو او باید ددوي منندوی اوسو.» د همبستګۍ ګوند ویانده، آغلې سیلۍ غفار هم ددغو ۱۰۰ ښځو په کتار کې ده چې د مجلې د لیکنې پر بنسټ، نړۍ ته بدلون ورکولای شي. نورې مبارزې ښځې لکه اوپل تومیتی (Opal Tometi)، پتریسی کولرز (Patrisse Cullors) او الیشیا گارزا (Alicia Garza) د «تور پوټکو ژوند مهم ده» غورځنګ څخه، زهرا دوغان (Zehra Doğan) کوردي ورځپاڼې لیکونکې او د ترکې فاشیست رژیم مخالفه، بینا اگروال (Bina Agarwal) هندی اقتصادپوهه، او نادین لبکی (Nadine Labaki) لبناني ممثله او لارښوده او ټولنیزه فعاله هم په دې نوملړ کې ځای لري.
- توضیحات
- لیکونکی: نوید نابدل
- کټګوري : مقالی
««د یږې لومه- د افغانستان نا ویل شوې کیسه» د هغه کتاب نوم دی چې د ډګروال محمد یوسف او امریکایي مارک ادین لخوا په ۱۹۹۲ م کلنو کې خپور شوه. دغه کتاب د پیښور د اووه ګونو تنظیمونو د مشرانو د مریتوب نه انکاریدونکی سند دی. تر اوسه هیڅ یوه جهادي ددې جرئت ونشوه کړای ترڅو دغه کتاب رد کړي. ځکه هغوی پوهیږي چې د یوه کوچني غبرګون په ښودلو سره یې د نورو سترو پټو اسنادو د رابرسیره کولو په سبب نور هم مختوري کیږي. یوسف د لومړي ځل لپاره په علني ډول ښکاره کړه چې د (آیایسآی ټیمونو په منظم او تکراري ډول سره د مجاهدینو سره یوځای افغانستان ته لیږل کیدل) ټول کتاب په داسې جملو لیکل شوی دی چې عملاً ښایي دا آیایسآی وه چې د جهادي رهبرانو رسۍ یې په لاس کې نیولې وه او د جګړې رهبري یې کوله. پدې کتاب کې دا په ډاګه کولای شو چې پاکستان د خپلو کرغیړنو اخواني ګوندونو له لارې له لومړۍ ورځې څخه پدې هڅه کې وه چې د شوروي پر ضد د افغان ولس مقاومت له خپل اصلي مسیر څخه منحرف کړي او زموږ د هیواد د بربادۍ لپاره ترې ګټه واخلي.
- توضیحات
- لیکونکی: قباد
- کټګوري : مقالی
د افغان بنسټپالو ډلو د تجهیز او تمویل د څرنګوالی په اړه د «سی. آی. ای»، «آی. ایس. آی»، «موساد»، د ایران داعشي رژيم او د عربي هیوادونو د استخباراتو پورې اړوندو ادارو له لورو ډیری پټ اسناد په تیروتنې یا قصداً راوتلي، تر دې چې ځینې یې د کتاب په بڼه هم چاپ شويدي. د «آی.ایس.آی» پخوانی لوړ پوړی افسر سلطان امیر(کرنل امام) په ۲۰۰۹ م کال کې د مشهور پاکستاني خبریال افتخار احمد سره د جیو تلویزیون په «جوابده» خپرونه کې په صراحت سره وویل چې: (آی.ایس.آی) د اخواني او طالباني ډلو په ترتیب، روزنه او رامنځته کیدنه کې پراخه لاس درلوده. نوموړې په ډیرې سپین سترګۍ سره یې د خپلو ځناورو طالباني شاګردانو د کړنو څخه ننګه وکړه.
- توضیحات
- لیکونکی: بهار
- کټګوري : مقالی
ادانیا فرناندز Idania Fernandez (۱۹۵۲ د جولای ۲۳ ــ ۱۹۷۹ د اپریل ۱۶) د نیکارگوائه له اتلو ښځو څخه وه چې شخصی ژوند یې پریښود او د خپلو خلکو آزادی لپاره یې ژوند د لاسه ورکړ. نوموړې هغه وخت د «ساندنیستانو»، د نیواک او د «سموزا» دولت دیکتاتورۍ ضد غورځنګ سره یو ځای شوه چې خپل ماشوم یې نوی زیږولی وو. هغې د خپل ځان نیول کیدلو او وژل کیدلو تر ورځ پوری یوه آزادیغوښتونکې چریکه پاتې شوه او د خپل هیواد د ښځو میړانې په سمبول باندې بدله شوه.
- توضیحات
- لیکونکی: احمر
- کټګوري : مقالی
د ۱۹۸۸ـ۱۹۹۴ کلونو ترمنځ د قره باغ علیا سیمې پر سر د اذربایجان او ارمنستان جګړه ونښته۰ اذربایجان د متحده ایالاتو، ترکیې، ایران او پاکستان څخه مرسته وغوښته، ارمنستان هم ځان روسيې پورې ونښلوه. دغه جګړه امریکا لپاره یوه پلمه شوه ترڅو ددې هیواد د نفتو په لویو زیرمو ولکه ومومي او ترڅنګ یې هلته روسيې ته ترهګر هم ولیږي. همدا وه چې د اذربایجان دولت د ۳۵ میلیارده ډالرو په اندازه د خپلو نفتو قراردادونه له ۸ غربي کمپنیو سره لاسلیک کړل او د ترهګرو لار یې قفقاز ته پرانیسته.
- توضیحات
- لیکونکی: سلسله
- کټګوري : مقالی
د «سوړ جنګ» په لړ کی امریکا د برژینسکی «شین کمربند» خاینانه تیوری پلی کړه چې له هغې څخه یی موخه د کمونیزم او پرمختللو جریانونو او عناصرو کنټرول او له منځه وړل وو. افغانستان د دغه غیرانساني سیاست اصلي مړۍ وګرځیده چې د میلیونونو ډالر په پمپ کولو سره د جنایتکاره بانډونو او د انسانیت دښمنانو لکه جهادیانو، طالبانو، القاعده او نورو په ځاله بدل شو، زمونږ هیواد یی د ویجاړۍ او ناپوهۍ او ډولاډول ناورینونو کندې ته وغورځاوه. نن امریکا دغه سیاست هو به هو په هماغه څیر د جهادیانو، طالبانو، داعش، حزبالتحریر، جمعیت اصلاح او لسګونو نورو منځنیو پیړیو او خیانتکونکو جریانونو په ملاتړ سره پر مخ بیایی. ټول افغانستان او په ځانګړې توګه د منځنۍ اسیا سره ګاونډي ولایتونو په سیستماتیک ډول او د کړنلارې له مخې خطرناکه بنسټپاله ډلو ته ورکول کیږی چې د افغانستان شمال پولو کې د زهرو په پیچکاري کولو سره، خپل اصلي سیالان روسیه او چین راګیر او بیځواکه کړي.
- توضیحات
- لیکونکی: سمیر
- کټګوري : مقالی
د تنظیمونو سپیره سیوری د کابل په خپور وو او بریښنا هم نه وه. آن زمونږ په سیمه کی د حزب اسلامی غړو د برق عمومی او شخصی مزی د ځمکی او دیوالونو څخه راښکل او له سوځولو وروسته به یی د هغوی المونیم او مس خرڅول او پاکستان ته به وړل کیدل. نور برق نه وو او د تیل اخیستلو توان مو هم نه درلود. له همدې کبله که څه هم اته کلن ماشوم وم خو له پلار سره به می له غره د سون لپاره لرګي او بوټي راوړل. سهار وخته باید په نهاره له خپل پلار سره څلور ساعته مزل کړی وای چی د کابل چکری غرونو لمن ته رسیدلی وی، او د څو ساعتونو لپاره مو په غره کی لرګي او غرني بوټي راټولول او پلار به می هغه پیټی په شا له غره نه را ښکته کاوه او بیا به مو پر لاسګاډي تړه او کور ته به راستنیدو. کومه ورځ به چی کور کی لږ اوړه ول نو وچه ډوډۍ به مو له ځانه سره وړله او هلته به مو د چینې له اوبو سره خوړله، که نه نو، تر مازیګره او کور ته تر رسیدو به له ډوډۍ خبر نه وو. هره ورځ به د خپل ښونځي تر څنګ تیریدم چی بشپړ ویجاړ شوی وو.
یوه ورځ چی لاسګاډي مو له بوټو ډک له غره څخه راستنیدو، د حزب اسلامی غړی زمونږ په سیمه کی د تیارسی په حالت کی ول او ګاډي یی «ډاټسن» په بیړه هاخوا او دیخوا تلل. زه ویریدلی وم، خو کله می چی پلاره له یو تن څخه وپوښتل چی څه خبره ده، هغه ورته په ځواب کی وویل چی «حکمتیار صیب له مسعود سره لیدنه لری او سوله کوی.» له ځان سره خوشحاله شوم او خیالی تصویر می په ذهن کی جوړ شو چی سوله راځي او نور به غره ته نه ځم، ښونځي ته به ولاړ شم او خپل ټولګیوال به ووینم. هماغه خیالی تصویر چی نن د ګلبدین په راتګ سره یی د هیوادوالو په ذهن کی پیچکاری کوی. هماغه ورځ مازیګر ګلبدین له مسعود سره زمونږ سیمې ته څیرمه د غونډۍ په سر ولیدل. خو ماښام د مردکیو او راکټونو د ډزو غږ پورته شو، نه پوهیدم چی د خوښۍ دی او که د جګړې؛ په هر صورت ځمکتل ته ولاړو. سوله رانغله او ښونځي ته هم لاړم نه.
د شهادت خپرونې په سرټکو کی، د حزب اسلامی مرکزی خپرندویه، (۱۳۷۱ کال د غبرګولي ۷مه) لولو چی د ۱۳۷۱ کال د غبرګولی په ۴مه د امیر تایف، اعجاز الحق (د ضیاالحق ځوی) او جنرال حمیدګل په شتون کی «د ورور حکمتیار د حزب اسلامی امیر او ورور احمد شاه مسعود تر منځ تاریخی هوکړه لاسلیک شوه.» خو ددغو داړونکو ورڼو ترمنځ د هرې «تاریخی هوکړې» په لاسلیک کولو سره د کابلیانو وینې لا زیاتی بهیدلی. البته دا وروستی ځل نه وو چی پاکستانی او عربی بادارانو یی ددوی پخلا کولو لپاره هڅه کړی وی، کله به په اسلامآباد کی او کله هم په مکه کی، خو په حقیقت کی دغو «تاریخي هوکړو» له ځانه سره نوره هم ډیره جګړه او وینې او ویجاړي راوړله. له شرمه ډکې هوکړې چی په هغوی به په ډهل او سورني سره د سولی او پخلاینی خبری کیدلی، خو ډیر ژر به دغو «جهادی ورونو» یو په بل دانګل او په خپل منځي اخوډب کی یی د کابل ښار داسی ویجاړ کړ چی ۷۰ زره کابلیان یی ووژل او ډیر شمیر نور یی ټپیان او در په در کړل.
«په کابل کی له سلو تنو څخه زیاتو د درنو وسلو په خونړي برید کی خپل ژوند له لاسه ورکړ» تر سرلیک لاندی یو ګزارش د پاکستان «دی نیوز انترنشنل»
له دغې «تاریخی هوکړې» څخه یوه میاشت وروسته د ۱۳۷۱ کال د زمري په ۱۵مه (۱۹۹۲ کال د جولای په ۶مه) د «په کابل کی له سلو تنو څخه زیاتو د درنو وسلو په خونړي برید کی خپل ژوند له لاسه ورکړ» تر سرلیک لاندی یو ګزارش د پاکستان «دی نیوز انترنشنل» ورځپاڼه کی چی له «فرانسې خبری آژانس» څخه یی راخیستی لولو:
«کابل: لږ تر لږه سل تنو پر کابل ښار د درنو وسلو په خونړي برید کی په تیر دوه میاشتو کی ژوند له لاسه ورکړ...
د شنبې په ورځ د څو ساعتونو لپاره د ښار په منځ کی د دولتپلوه ملیشو او د کابل په ۱۴ کیلومترۍ چهارآسیاب ولسوالی کی د ګلبدین حمکتیار حزب اسلامی ځواکونو تر منځ د درنو وسلو نښته وشوه. راکټونه په کورونو، مارکیټونو او میلمستونو او د کابل ښار په ګڼهګوڼو سیمو لکه شهر نو او وزیراکبر خان کی لګیدل.»
«اسلامآباد، د ۱۳۷۱ کال د وږی اوله – ۱۹۹۲ کال د اګست ۲۳مه: د شنبې په ورځ ملګرو ملتونو اعلان وکړ چی په تیرو دوه اونیو کی په کابل ښار کی د تنظیونو ترمنځ په خونړیو جګړو کی، لږ تر لږه ۱۸۰۰ تنه چی ډیری یی ښځې او ماشومان ول، وژل شوی دي.
او د ۱۳۷۱ کال د وږی په ۲مه نیټه (۱۹۹۲ کال د اګست ۲۴مه) له «رویټرز خبری آژانس» څخه راپور ورکوی:
«اسلامآباد، د ۱۳۷۱ کال د وږی اوله – ۱۹۹۲ کال د اګست ۲۳مه: د شنبې په ورځ ملګرو ملتونو اعلان وکړ چی په تیرو دوه اونیو کی په کابل ښار کی د تنظیونو ترمنځ په خونړیو جګړو کی، لږ تر لږه ۱۸۰۰ تنه چی ډیری یی ښځې او ماشومان ول، وژل شوی دي.
د ملګرو ملتونو دغه لوړپوړی چارواکی وای چی په تیرو دوه اونیو کی د حزب اسلامی مجاهدینو او د ایتلافی دولت ځواکو تر منځ جګړو کی، څو زره تنه انسان ټپیان شوی دي.
سوتیرویس موسوریس (Sotirios Mousouris)، افغانستان او پاکستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړی استازی، په یوه اعلامیه کی وویل چی د کابل یونیم میلیونی ویجاړ شوی ښار څخه شاوخوا ۱۲۶ زره تنه تښتیدلی دي.
...
هغه وویل چی له ۱۸۰۰ تنو څخه زیان وژل شوی چی ډیری یی ښځې او ماشومان دي.
هغه وویل: "د کابل له ۱۷ روغتونونو څخه، یوازی ۸ په ډیرو لږ امکاناتو سره چی مجموعی ډول ۲۴۰۳ بستره لری، فعال دی." او زیاته یی کړه چی ډیری یی په راکټونو لګیدلی دی.
ډاکټران ډیر لږ پاتی او د بریښنا، اوبو او درملو او بیهوښۍ موادو د نشتون له کبله طبی خدمات او عملیات نشی ترسره کولای.
خوراکی توکی نشته او په دغو دوه اونیو کی بیې دو چنده شوی او ډیری هټۍ او پلورنځي بند دي.
...»
او په ادامه کی پلخمری، مزار، سروبی، جلالآباد او پاکستان ته د کابل ښاریانو د تیښتې په اړه راپور ورکوی.
د شهادت خپرونې په سرټکو کی، د حزب اسلامی مرکزی خپرندویه، (۱۳۷۱ کال د غبرګولي ۷مه) لولو چی د ۱۳۷۱ کال د غبرګولی په ۴مه د امیر تایف، اعجاز الحق (د ضیاالحق ځوی) او جنرال حمیدګل په شتون کی «د ورور حکمتیار د حزب اسلامی امیر او ورور احمد شاه مسعود تر منځ تاریخی هوکړه لاسلیک شوه.»
د اخوانی ګوندونو تور تاریخ او په ځانګړی توګه د ګلبدین ګوند دا ښودلی چی دوی په سوله اصلا باور نلری ځکه یوازی په جګړې او وژنو او ځناورتوب او د افغانستان بیثباته کولو سره کولای شی خپل باداران خوشحاله کړی او له هغوی څخه بیشمیره امکانات او واک او وسلې تر لاسه کړي. نن هم امریکا ظاهراْ غواړی خپله پښه له قضې څخه بهر کړی او د ګلبدین ریاکارانه امریکایی ضد څیره وساتی، د اروپایی ټولنې له لاری ډیر زیات مالی امکانات دغه کرغیړن امیر ته ورکوی او د سولې تر نامه لاندی هغه او د وژونکو قافله یی کابل ته راوړي، او غواړی چی په افغانستان د خپلو سیالانو لکه روسې، چین او ایران سره د مخامخ کیدو تیاری نیسی او بس. جګړهماران د سولې استازی نشی کیدلی ځکه دوی ښه پوهیږی چی د سولهایزه او آرامه فضا کی، دغه وینیڅښونکی او کرغیړن بانډونه د خلکو په منځ کی ځای نلری او بیارزښته ژوند یی پای ته رسیږی او آن وینېڅښونکی مشران به یی لکه د بنګلهدیشی ورونو په له محاکمې او سزا سره مخ شي.
له همدې کبله، میرمن پاتریشیا ګاسمن – په افغانستان کی د «بشر د حقونو د څار» سازمان سر څیړونکی په یوه لیکنه (۱۳۹۶ کال د غویی ۱۵مه) کی نظر ورکړی چی «حمکتیار د واک لپاره راغلی، نه د سولې لپاره»:
«[ګلبدین] د موټرونو له کاروان سره چی له وسلوالو سړیو ډک ول له راکټونو او مسلسل ټوپکونو سره بدرګه کیده.د حکمتیار کاروان د ښار له منځ څخه داسی تیره چی ګواکی یو اتل لیږدوی نه یو بدنامه او شړل شوی جګړهمار چی په جنګی جنایتونو تورن دی او د خپل پخوانی واک ترلاسه کولو په هڅه کی دی.»
- توضیحات
- لیکونکی: احمر
- کټګوري : مقالی
نن د امریکا نیواکګر دولت او شریکان یي په دي هڅه کې دی تر څو د اپینو او هیرویین کښت، تولید او قاچاق یوازې د طالبانو دورې پر بدمرغه کلونو او په اوسنې وضعیت کې د دغه ځناورو ډلو تر لاسلاندي سیمو پوری ځانګړې کړی، خو آیا همداسې ده او د سی آی ای په لاس نوري روزلشوي ډلې په دغه بشریضد پدیده کې ونډه نه لری؟ په دغه برخه کې ګڼ شمیر بربنډونې تر سره شوي چې په ټوله نړۍ کې د مخدره توکو په پراخه کچه قاچاق کې د سیآیای او امآی۶ ونډه په ډاګه کوي. د سړې جګړې په بهیر کې چې د هغوې د اړینو مرکزونو څخه یو یی افغانستان وه، دغه دوه استخباراتې سازمانونه او په ځانګړې توګه سیآیای د مخدره توکو له لاری د خپلو روسی سیالانو په وړاندې په ډیره کچه ګټه پورته کړه او له همدی کبله، په اوسنې وخت کې په افغانستان کې د امریکایي ځواکونو تر سیوری لاندی د نړۍ ۹۰ سلنه څخه ډیر مخدره توکې تولیدیږی.
په افغانستان او پاکستان کې د سړې جګړې په بهیر کې د مخدره توکو په سوداګرۍ کې یو د اصلی لوبغاړو څخه، د ګلبدین حزب اسلامی وه چې د سیآیای د یو میلیارد ډالرو د ترلاسه کولو سربیره (اووه جهادی تنظیم ته د نوموړی سازمان د مرستو ۵۰٪) د آیاسآی له خوا، پر دی چې د امریکا دولت د دغې موضوع پر اوړند پوهیږی، دغه د انسانوژلو کاروبار د هغه د ګټې بله برخه جوړوله. ۱۳۷۰ کال د غویی په ۲۳ نیټه ـــ ۱۹۹۰ کال د می په ۱۳ نیټه د لومړی ځل لپاره، ستیف کول («د ارواحو جکړه» کتاب لیکونکې) او جیمز روپرت «واشنګتن پسټ» ورځپانې ته په یو راپور کې ولیکل:
- توضیحات
- لیکونکی: پویا
- کټګوري : مقالی
آریا ثابت، د جبار ثابت (د افغانستان مخکينې لوی څارنوال) ځوي چې په امریکا کې یي د جراحې ډاکټر په توګه دنده ترسره کوله، د خپل مسلک څخه د ناوړي ګټي پورته کولو په تور، په ۲۰ کاله بند محکوم شو. هغه به خپلو ناروغانو ته د جراحې غیراړینوعملیاتو وړاندیز کاوه تر څو له دي لاري ډیری پیسې خپل جیب کې واچوي. هغي په دغه چلول سره آن وکولی شو، یو کور د حوض، دالان او شانداره ځمکو سره د دوه میلیونو ډالرو په ارزښت واخلې. د امریکا حقوقي کارپوهانو څخه یو تن، نیل روکیند وایي: «هغه کارونه چې هغه ترسره کړی دي نشم کولې کوم بل وضاحت ورکړو پرته له حرص او تلوسې څخه.» آریا ثابت په خپل جرم اعتراف کړی او اوس مهال د خپلو مدعیانو په منځ کې د «حریص قصاب» په نامه یادیږي.
مقالی
هنر او ادبیات
د تاریخ له پاڼو څخه
مونږ 127 میلمانه آنلاین لرو